Eliminasyon Diyeti Nedir? Uzman Diyetisyen Ferda Koç ile Adım Adım Uygulama

Eliminasyon diyeti faydaları ve diyet mantığıyla oldukça basit bir yol sunuyor. Önce sindirim sisteminde sorun yarattığından şüphelenilen besinler tamamen diyetten çıkarılıyor.

Ardından tek tek ve yavaşça geri ekleniyor ve vücudun yeniden eklemeye verdiği tepki gözlemleniyor. Olumlu durumlarda besin tüketimine devam ediliyor.

Peki, bu ihtiyaçlar neden doğar yani eliminasyon diyeti neden yapılır? Eliminasyon diyeti ne yenir sorusundan diğer merak ettiklerine kadar aradığın tüm detayları bu yazıda bulabilirsin.

En bilindik diyet modellerinden olan eliminasyon diyetini şimdi daha yakından keşfetmeye başlayalım!

Eliminasyon Diyeti Nedir?

Eliminasyon diyeti, belirli yiyecekleri diyetten çıkararak olası sindirim sistemi sorunları ve vücutta gözlenen semptomları değerlendiren geçici bir beslenme modeli.

Bu diyetle özellikle yıllardır nedeni bulunamayan şişkinlik, baş ağrısı, egzama veya yorgunluk gibi semptomların hangi yiyeceklerle ilişkili olduğu anlaşılabiliyor. 

Eliminasyon diyeti ne kadar sürer dendiğinde cevap çoğunlukla 2-6 hafta arası oluyor ve ardından yeniden ekleme aşamasına geçiliyor.

Uzmanın Notu: Eliminasyon diyeti aslında tanı koymayı amaçlıyor, tedavi yöntemi olarak uygulanması ise hastalık tanısı aldıktan sonra gerçekleşiyor. Kendi başına uzun süre yapıldığında eliminasyon diyeti yan etkileri görülebiliyor.

Bu nedenle herhangi bir diyeti uygulamadan önce mutlaka bir doktor ve diyetisyene danışılmasını öneriyorum.

Eliminasyon diyeti neden yapılır sorusunu da şöyle yanıtlamak mümkün: Bu diyet vücudun hangi yiyecekleri tolere edemediğini anlamaya yardımcı olan, aşamalı bir beslenme yaklaşımı.

Eliminasyon diyeti hangi hastalıklara iyi gelir diye sorulduğunda, bu diyet özellikle IBS hastalığında olumlu sonuçlar verebiliyor.

Eliminasyon Nedir?

Eliminasyon modern tıpta son yıllarda popülerleşmiş olsa da, temeli aslında eskiye dayanıyor. Öncelikle eliminasyon nedir ve eliminasyon ne demek bilmek gerekiyor. “Eliminasyon” kelimesi Latince “eliminare” (dışarı çıkarmak) sözcüğünden geliyor.

Bugün eliminasyon diyeti sadece alerji ve intoleransların tanısında kullanılmıyor. Hassas bağırsak sendromu (IBS), migren ve egzama gibi kronik rahatsızlıkların yönetiminde de başvurulan bilimsel bir yöntem haline geliyor.

Eliminasyon Diyetini Kimler Uygulayabilir?

Eliminasyon diyetini aşağıdaki gibi listelenen kriterlere uyan bireyler uygulayabiliyor:

• Sık sık gaz, şişkinlik, karın ağrısı gibi sindirim problemleri yaşayanlar
• Deri döküntüsü, egzama, akne gibi cilt sorunları yaşayanlar
• Nedeni belirsiz baş ağrısı veya migren atakları olanlar (özellikle yiyeceklerle ilişkili migren atağı geçirme şüphesinde)
• Yiyecek alerjisi veya intolerans şüphesi bulunanlar
• Irritabl bağırsak sendromu (IBS) gibi sindirim bozukluğu yaşayanlar
• Alerji şüphesi, kronik yorgunluk, eklem ağrıları gibi bağışıklık reaksiyonları yaşayanlar

Ancak sağlıklı bireylerin, sadece “popüler olduğu için” eliminasyon diyeti uygulaması doğru bulunmuyor. Eliminasyon diyeti ile zayıflayanlar da mevcut, yani eliminasyon diyeti kilo verdirir mi diye sorulduğunda cevabımız evet.

Fakat bilinçsiz ve yanlış biçimde kısıtlamalar yapılması, beslenme dengesini bozabiliyor, bunlar bağırsak mikrobiyotasında hasar oluşturabiliyor. Bu nedenle tüm diyet ve sağlıklı beslenme önerilerinin kişinin ihtiyaçlarına uygun olması şart.

Eliminasyon Diyeti Ne İşe Yarar?

Eliminasyon diyeti, beslenme düzeninde hangi yiyeceklerin tolere edilmediğini anlamanın en pratik yollarından biri. Bununla birlikte eliminasyon diyeti yapanlar çok geniş bir etki yelpazesi bildiriyor. Bu etkiler aşağıda görebileceğin gibi listelenebiliyor:

• Sindirim sorunlarını azaltabiliyor: Şişkinlik, gaz, sancı, karın ağrısı, ishal veya kabızlık gibi sorunların besinsel kaynağını tespit etmeye yardımcı oluyor. Şüpheli besinler elimine edildiğinde bağırsakta gözlenen sorunlar genellikle hafiflemiş ya da ortadan kalkmış oluyor.
• Cilt sağlığını destekleyebiliyor: Egzama, akne ve kurdeşen gibi cilt sorunlarında tetikleyici besinler eliminasyon diyetinde ortaya çıkarılabiliyor.
• Baş ağrılarını ve migreni hafifletebiliyor: Baş ağrısını tetikleyici yiyecekler diyetten elimine edildiğinde migren ataklarının sıklığının azaldığı bildiriliyor.
• Bağışıklık sistemini düzenlemeye yardımcı olabiliyor: Bazı tetikleyici yiyeceklerin oluşturduğu enflamatuvar yanıt besinlerin diyetten çıkarılmasıyla ortadan kalkabiliyor. Bu durumda bağışıklık sisteminin verdiği tepkiler hafifleyebiliyor. 
• Yaşam kalitesini artırıyor: Eliminasyon uygulamalarının ardından hangi yiyeceklerden uzak durulması bilindiğinde birey kendini daha özgür ve rahat hissedebiliyor. Aynı zamanda bu besinlere alternatif olan yiyecekler keşfediliyor. 

Eliminasyon Diyeti Nasıl Yapılır?

Eliminasyon diyeti üç aşamada uygulanıyor:

1. Eliminasyon Aşaması

Şüpheli yiyecekler 2–6 hafta süreyle tamamen diyetten çıkarılıyor. Bu eliminasyon dönemde amaç, vücudu şüpheli besin gruplarına karşı nötr bir yapıya getirmek oluyor.

Elimine Edilen Yiyecekler (Genel Çerçevede):

• Gluten içerikli tahıllar (buğday, arpa, çavdar) ve diğer buğday ürünleri (bulgur vb.)
• Süt ve süt ürünleri, laktoz içerikli süt ve kremalar
• Yumurta
• Soya ürünleri, soya fasulyesi, soya sütü, tofu
• Kuru yemişler
• Kabuklu deniz ürünleri
• İşlenmiş ve paketli gıdalar

2. Yeniden Ekleme Aşaması

Eliminasyon yapılan besin gruplarının tek tek, yavaşça ve belirli aralıklarla diyete geri eklenmesi bu aşamada gerçekleşiyor. Örneğin; önce 3 gün boyunca süt denemesi yapılıyor. Eğer sindirim sisteminde bir semptom gözlenirse sorunlu besin böylelikle  belirlenmiş oluyor ve sürdürülebilir diyet modelinde süt eklenmiyor. Ardından da ömür boyu sürdürülebilir diyetin yaşam tarzına uygun olarak kişiselleştirilmesi aşamasına geçiliyor.

3. Kişiselleştirme Aşaması

Sorun ve hassasiyet yaratan, tolere edilemeyen besinler ve alt grupları kalıcı olarak sınırlandırılıyor. Denemesi yapılan ve tolere edilebilen besinler ise yeniden eliminasyon diyeti listesine ekleniyor. Böylece kişiye özgü, sürdürülebilir bir plan oluşturuluyor. Bu planlamaların tamamını doktor ve diyetisyen gözetiminde ve klinik olarak gerçekleştiriliyor.

Eliminasyon Diyeti Yaparken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Eliminasyon diyeti uygulanırken göz önünde bulundurulması gereken bazı noktalar bulunuyor. Bunlardan bazıları şu şekilde:

• Besin günlüğü tutmak: Hangi gün hangi yiyecek tüketiliyor, hangi semptomlar hangi besin grubunda gözleniyor, hangi besinler tüketildikten sonra sorunsuz bir şekilde tolere edilebiliyor? Eliminasyon yaparken bunların notunu alman da önem kazanıyor. Böylece uzmanına danıştığında da diyetini daha doğru ve efektif şekilde yönlendirebiliyor. 
• Tek seferde bir besin veya besin alt grubunu eklemek: Aynı anda iki veya daha fazla tolere edilemeyen besin eklenirse alınan sonuç güvenilir olmuyor.. 
• Süreye dikkat etmek: Eliminasyon aşaması 2 ila 6 hafta arasında sürüyor. Bu süre kısa tutulduğunda besinlerin etkisi tam olarak gözlenemeyebiliyor. 6 haftayı aşan sürelerde veya daha uzun vadelerde ise diyet yapan kişilerde besin öğesi yetersizlikleriyle karşılaşılabiliyor. 
• Uzman desteği almak: Özellikle çocuklar, yaşlılar ve kronik hastalığı olan bireyler yüksek risk grubunda bulunuyorlar. Bu sorumluluk elbette işin uzmanı olan doktor ve diyetisyene ait oluyor. 

Bu noktalara dikkat edildiğinde eliminasyon diyeti süreci çok daha profesyonel ve rahat bir şekilde yürütülebiliyor.

Eliminasyon Diyetinde En Önemli Besinler Hangileridir?

Eliminasyon diyetinde genellikle düşük alerjen içerikli ve besin değeri yüksek gıdalar ön plana çıkıyor. Bunlar arasında taze sebzeler, bazı meyveler, gluten içermeyen tahıllar, tavuk, balık ve yumurta gibi doğal protein kaynakları ve sağlıklı yağlar bulunuyor.

Ayrıca bağırsak sağlığını destekleyen probiyotikler ve prebiyotikler de diyetin temel taşlarından biri olarak rol oynuyor. Eliminasyon diyeti süresince doğru besinleri seçmek, hem enerji seviyesinin korunmasını hem de vücudun yeterli vitamin ve mineral almasını sağlayabiliyor.

Eliminasyon Diyetinde Neler Yenmemelidir?

Eliminasyon diyeti yasak listesi içerisinde süt ve süt ürünleri, buğday ve gluten içeren tahıllar, yumurta, soya, kabuklu deniz ürünleri, bazı baklagiller ve işlenmiş gıdalar bulunuyor. 

Ayrıca yüksek şeker ve katkı maddesi içeren hazır yiyecekler de eliminasyon yasak listesi içinde yer alıyor. Bu besinlerin tüketimi, eliminasyon diyetinin etkinliğini düşürüp yanlış sonuçlara yol açabiliyor. 

Diyet süresince yasaklanan besinleri dikkatle takip etmek, semptomların hangi besinle ilişkili olduğunu doğru şekilde saptamayı sağlıyor. Bazı kişilerde, belirli meyve ve sebzeler veya baharatlar da hassasiyet yaratabiliyor.

Eliminasyon Diyetinin Yan Etkileri

Eliminasyon diyeti doğru bir şekilde uygulanmadığında şu riskler görülebiliyor:

• Beslenme yetersizlikleri: Kalsiyum, B grubu vitaminleri, diyet posası eksiklikleri. Bu süreçte bağışıklık sistemini güçlendiren besinler arasından uygun olanların uzman tarafından diyete eklenmesi önem taşıyor.
• Sosyal hayatta zorlanma: Ev dışı tüketim alışkanlıklarındaki radikal değişiklikler ile beraber yemek seçimi güçleşebiliyor.
• Psikolojik etkiler: Kaygı ve obsesif davranışlar gelişebiliyor.
• Bağırsak mikrobiyotasında bozulma: Uzun süreli kısıtlamalar ve yetersiz posa alımı bağırsak florasındaki mikrobiyom çeşitliliğini azaltabiliyor.

Bu risklerin görülmemesi veya en aza indirilebilmesi için alanında uzman sağlık profesyonelleriyle beraber sürecin yönetilmesi gerekiyor. Eliminasyon diyeti de dahil olmak üzere hiçbir diyeti kendi başına uygulamamalısın.

Eliminasyon Diyeti için Örnek Diyet Listesi

Aşağıda senin için bir günlük eliminasyon diyeti örnek menüsü sunuyorum. Eliminasyon diyeti 1. gününde bu örnek menü yol gösterebilir. Eliminasyon listesi örnek kahvaltı, öğle, akşam ve ara öğünleri aşağıda mevcut:

• Kahvaltı: Glutensiz yulaf lapası + badem sütü + yaban mersini
• Ara Öğün: Elma dilimleri + çam veya yer fıstıksız humus
• Öğle: Izgara tavuk + kinoa salatası + zeytinyağı
• Ara Öğün: Havuç + kabak çekirdeği
• Akşam: Fırında somon + buharda brokoli + tatlı patates
• Gece: Bitki çayı

Uzmanın Notu: Bu diyet listesi sadece örnek bir menü şablonu sunuyor. Yani doğrudan yukarıdaki listeyi uygulamaya başlamamalısın. Kişiye özel ve tüm gereksinimleri karşılayan bir diyet planı için mutlaka diyetisyene danışmak gerekiyor. Aksi halde sağlığını riske atma ihtimalin bulunuyor.

Eliminasyon Diyeti Hakkında Sık Sorulan Sorular

Eliminasyon diyetiyle ilgili en çok merak edilenleri aşağıda senin için yanıtlıyorum.

Eliminasyon En Fazla Kaç Gün Yapılır?

Eliminasyon diyeti kaç gün yapılır diye sorulduğunda, genellikle diyet uygulayan birey 2–6 hafta arası süreye tabi tutuluyor. Daha uzun yapılmaması gerekiyor.

Eliminasyon Diyetinde Kahve Neden Yasak?

Kahve içerisinde bulunan etken madde kafein bağırsak hareketlerini etkileyebiliyor, kasları gevşetebiliyor ve gözlenebilecek semptomların önüne geçebiliyor.

Eliminasyon Diyeti Bitince Ne Yapılır?

Eliminasyon diyeti tamamlandıktan sonra, yasaklanan besinler tek tek ve yavaş bir şekilde tekrar diyete ekleniyor. Her besin birkaç gün aralıklarla ve gözlemler kaydedilerek tüketiliyor.

Olumsuz bir tepki gözlemlenirse o besin sınırlı tutuluyor veya tamamen çıkarılıyor. Böylece, kişinin uzun vadede güvenle tüketebileceği bireysel bir beslenme planı oluşturulmuş oluyor.

Üçlü Eliminasyon Nedir?

Üçlü eliminasyon, en bilinen alerjenler olan gluten, süt ve yumurtanın aynı anda çıkarıldığı diyet modeline deniyor.

Eliminasyon Diyeti Bozulursa Ne Olur?

Uzman onayıyla eliminasyon diyetine başladıysan, diyeti bozmadan kaldığın yerden devam etmen gerekiyor.

Eliminasyon diyeti, sindirim sistemi rahatsızlıkları ve gıda intoleranslarının nedenini anlamak için güvenilir bir yöntem olarak öne çıkıyor. Ancak eliminasyon diyetinin bir tedavi olmaktan çok bir tanı yöntemi olduğunu aklında bulundurman gerekiyor.

Eğer sık sık sindirim sorunları, cilt problemleri veya tekrarlayan baş ağrıları yaşıyorsan, eliminasyon diyeti senin için faydalı bir test yöntemi olabiliyor. Ama mutlaka bir uzmanla birlikte planlaman gerektiğini unutma.

Sindirim sistemi sorunlarıyla alakalı aklına takılan başka şeyler mi var? O halde “Şişkinliğe Ne İyi Gelir? Şişkinlik Nasıl Geçer?” isimli makaleye hemen göz at!