DEHB (ADHD) Ne Demek? DEHB Belirtileri Nelerdir?

Zihninde sürekli dönen düşünceler, tamamlanamayan işler, yerinde duramayan bir beden ya da iç huzursuzluk… Eğer sen de bu tür zorluklarla sık sık karşılaşıyorsan, belki de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) kavramı hakkında daha fazla bilgi edinmenin zamanı gelmiştir.

Çocuklukta başlayan ama çoğu zaman yetişkinlikte de devam eden bu nörogelişimsel bozukluk akademik, sosyal ve mesleki yaşamda belirgin etkiler yaratabiliyor. Bu yazıda DEHB nedir, DEHB belirtileri nelerdir ve DEHB tedavi edilebilir mi gibi soruların yanıtlarını derledik!

DEHB Nedir? Ne Anlama Gelmektedir?

DEHB, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu anlamına geliyor. Tıpta bu durum “ADHD – Attention Deficit Hyperactivity Disorder” olarak geçiyor. Nörogelişimsel bir bozukluk olan DEHB, bireyin dikkatini sürdürememesi, dürtülerini kontrol edememesi ve aşırı hareketlilik göstermesi gibi belirtilerle karakterize görülüyor.

Genellikle çocukluk çağında tanı konulan DEHB, birçok kişide ergenlik ve yetişkinlik döneminde de devam edebiliyor. Ancak bazı bireylerde yaşla birlikte hiperaktivite azalırken, dikkat eksikliği ve organize olamama gibi sorunlar belirginleşebiliyor.

DEHB çoğu zaman sadece çocukları etkileyen bir durum gibi düşünülse de aslında bu bozukluk farklı yaş gruplarında farklı şekillerde kendini gösterebiliyor. Bu nedenle DEHB nedir sorusu sadece bir tanım değil, yaşamın birçok yönüne dokunan geniş bir yanıtı da içinde barındırıyor.

DEHB Olduğumu Nasıl Anlarım?

“Ben de DEHB olabilir miyim?” diye içten içe kendine soruyorsan, bu sorunun cevabını yalnızca tek bir davranış üzerinden vermek mümkün değil. Ancak bazı sinyaller, seni bir uzmana başvurma konusunda yönlendirebilir. DEHB olup olmadığımı nasıl anlarım diyorsan aşağıdaki maddelere dikkat edebilirsin:

• Günlük yaşamında dikkat dağınıklığı, organize olamama, randevuları unutma, erteleme, ani kararlar alma ya da sabırsızlık gibi belirtilerle sık sık karşılaşıyorsan, bu durum araştırılmaya değer olabilir. Özellikle bu belirtiler uzun süredir varsa ve okul, iş veya ilişkiler gibi alanlarda belirgin sorunlara yol açıyorsa, DEHB ihtimali akla gelebilir.
• Birçok kişi “Dalgınım, unutkanım, yoğunluktan böyleyim” diyerek DEHB belirtilerini göz ardı edebiliyor. Oysa dikkat eksikliği, zamanla kişinin öz güvenini zedeleyebiliyor ve işlevselliğini düşürebiliyor. DEHB’nin yalnızca çocuklukta değil, yetişkinlikte de görülebileceğini unutmamak gerekiyor.
• DEHB olduğunu anlamanın en doğru yolu, bu konuda deneyimli bir uzmandan destek almak. Klinik görüşmeler, yaşam öyküsü, gözlem ve testler bir araya getirildiğinde net bir değerlendirme yapılabiliyor.
• Eğer kendinle ilgili “DEHB olabilir miyim?” gibi sorular soruyorsan, bu bile farkındalığına işaret. ♥️

DEHB Neden Olur? Belirtileri Nelerdir?

DEHB’nin nedenleri arasında genetik faktörlerden çevresel faktörlere birçok madde yer bulabiliyor. Genetik faktörler bu bozuklukta en etkili unsurlar arasında gösteriliyor. Ailede DEHB öyküsü varsa, bireyde görülme olasılığı ciddi şekilde artabiliyor. Bunun yanı sıra doğum öncesi yaşanan komplikasyonlar, gebelikte sigara veya alkol kullanımı ve erken doğum gibi biyolojik faktörler de risk faktörleri arasında sayılabiliyor.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri üç ana kümede toplanıyor: Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik. Bunlar her bireyde farklı kombinasyonlarla görülebiliyor.

Dikkat eksikliği belirtileri arasında aşağıdakiler yer alıyor:

• Detaylara dikkat edememe, sık hata yapma
• Verilen görevleri tamamlamada zorlanma
• Dinlerken dalıp gitme veya dikkatin kolay dağılması
• Eşyaları sık sık kaybetme ya da unutma

Hiperaktivite belirtileri olarak şunlar gösteriliyor:

• Ellerin ayakların kıpır kıpır olması
• Oturduğu yerde uzun süre kalamama
• Aşırı konuşma, sessiz kalmakta zorlanma

Dürtüsellik belirtileri ise genellikle şöyle belirtiliyor:

• Sırasını bekleyememe
• Sorular tamamlanmadan cevap verme
• Düşünmeden ani davranışlarda bulunma

Dikkat dağınıklığı, DEHB’nin en yaygın belirtilerinden biri olarak öne çıkıyor. Çoğu zaman fark edilmeyen bu durum, özellikle kadınlarda içe dönük dikkat eksikliği şeklinde gözlenebiliyor ve teşhis bu nedenle geç konabiliyor.

DEHB Türleri Nelerdir?

DEHB, bireyde baskın olan belirti grubuna göre üç temel türe ayrılıyor.

• Dikkat eksikliğinin baskın olduğu tür: Bu türde birey aşırı hareketli değildir, ancak odaklanmakta ve verilen görevleri tamamlamakta büyük güçlük yaşar. Sessiz görünümlü çocukların ya da dağınık yetişkinlerin altında bu tür DEHB bulunabilir.
• Hiperaktivite/dürtüsellik baskın tür: Bu bireyler genellikle çok konuşkan, hareketli ve sabırsızdır. Karar verirken düşünmeden hareket etme eğilimindedirler.
• Bileşik tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtilerinin birlikte görüldüğü türdür. DEHB tanısı konulan bireylerin çoğu bu gruba girer.

DEHB türleri ve özellikleri tanı ve tedavi sürecini doğrudan etkiliyor. Bu nedenle doğru sınıflandırma hem bireyin kendini tanıması hem de uzmanların doğru müdahale planlaması için oldukça önemli!

DEHB Tanısı Nasıl Konur?

DEHB tanısının psikiyatri hekimi tarafından konması gerekiyor. Bu süreç yalnızca kişinin beyanına değil, gözleme ve yapılandırılmış değerlendirme araçlarına dayanıyor. 

Tanı koyma sürecinde klinik görüşmelerin yanı sıra bazı ölçeklerden de yararlanılabiliyor. Özellikle çocuklarda öğretmen ve ebeveyn değerlendirmeleri son derece yol gösterici olabiliyor. Yetişkinlerde ise kişinin iş ortamındaki zorlukları ve yaşam öyküsü incelenebiliyor.

DEHB tanısı koyarken dikkat edilen bir diğer nokta ise bu belirtilerin başka bir bozuklukla karıştırılmaması gerektiği. Örneğin; kaygı bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu ve depresyon dikkat sorunları yaratabilir.

DEHB Testi Nedir?

DEHB testi, uzman tarafından yapılan ve genellikle bir kişinin dikkatini ne kadar süre koruyabildiğini ölçmek için kullanılan bir test. DEHB testi internette de bulunabiliyor ancak bu testlerin çoğu yalnızca ön değerlendirme için kullanılabilecek basit testleri oluşturuyor. Yani internette dikkat dağınıklığı testi yaparak kendine tanı koymamalısın. Bu konuda net bir şekilde söyleyebiliriz ki, DEHB miyim testi yalnızca uzman eşliğinde yapılırsa anlamlı olur. İnternetteki testler kişilere bazı fikirler verebilse de, tanı koymak için klinik görüşme ve uzman değerlendirmesi her zaman için gerekli.

DEHB Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

DEHB tedavisi psikoterapi, çevresel düzenlemeler veya ilaç terapisiyle yürütülebiliyor. Çok yönlü bir yaklaşım gerektiren bu süreç her bireyin ihtiyacına göre şekilleniyor. DEHB nasıl tedavi edilir diye merak ediyorsan alt maddeleri inceleyebilirsin:

• İlaç tedavisi: DEHB tedavisinde kullanılan ilaçlar dikkat süresini uzatma ve dürtüselliği azaltma konusunda etkili olabiliyor. Ancak ilaç tedavisinin mutlaka bir psikiyatrist kontrolünde yapılması gerekiyor.
• Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi dikkat yönetimi, zaman planlaması ve dürtü kontrolü konularında bireyin becerilerini geliştirmesine yardımcı olabiliyor.
• Psikoeğitim: Bireyin ve ailesinin DEHB hakkında doğru bilgiye sahip olması sürecin sağlıklı ilerlemesi açısından kritik önem taşıyor.
• Okul ve iş düzenlemeleri: Özellikle çocuklar için sınıf içi düzenlemeler, yetişkinler için iş ortamının yapılandırılması performansı artırabiliyor.

Editörün Notu: DEHB nasıl tedavi edilir sorusuna verilecek en doğru yanıt, bireyin ihtiyaçlarına göre özelleştirilmiş, bütüncül bir yaklaşım izlenmesi. Bu nedenle “Acaba bende DEHB var mı?” diye bir şüphe taşıyorsan mutlaka bir psikiyatriste danışmalısın.

DEHB Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar

DEHB hakkında toplumda dolaşan birçok yanlış bilgi hem tanı sürecini hem de tedaviye başvurma kararını olumsuz etkileyebiliyor. Bu yanlışları fark etmek, süreci daha sağlıklı yönetmeye yardımcı olabiliyor.

• Yanlış: DEHB sadece çocuklukta görülür.
• Doğru: DEHB, genellikle çocuklukta başlasa da belirtileri çoğu zaman yetişkinlikte de devam ediyor. Yetişkinlerde dikkat eksikliği, organize olamama, zaman yönetimi sorunları gibi şekillerde kendini gösterebiliyor.
• Yanlış: DEHB, sadece hareketli çocuklarda olur.
• Doğru: Her DEHB’li birey hiperaktif olmak zorunda değil. Bazı bireylerde yalnızca dikkat eksikliği ön planda olabiliyor. Özellikle kız çocuklarında ve kadınlarda bu daha sık görülebiliyor.
• Yanlış: DEHB tembellik ya da ilgisizliktir.
• Doğru: DEHB, nörobiyolojik kökenli bir bozukluktur. Bu kişilerin potansiyelleri yüksek olabilir ama dikkat ve odaklanma sorunları onların bu potansiyeli kullanmasını zorlaştırabilir.
• Yanlış: DEHB tanısı konan herkes ilaç kullanmak zorundadır.
• Doğru:  Her DEHB vakasında ilaç kullanımı şart olmayabilir ancak buna yalnızca uzman hekim karar verebilir. Psikoeğitim, davranışsal terapi, çevresel düzenlemeler ve yaşam tarzı değişiklikleri de tedavide önemli rol oynayabilir.
• Yanlış: DEHB zamanla kendiliğinden geçer.
• Doğru: DEHB’in tedavi edilmediği durumda, yıllar içinde bazı belirtilerin azaldığı düşünülebilir ama çoğu zaman yerini başka işlevsellik sorunlarına bırakır. Bu nedenle erken tanı ve destek büyük önem taşıyor.

Bu yanlış bilgilerle vedalaşmak, DEHB’e dair daha sağlıklı ve gerçekçi bir bakış açısı kazanmayı sağlayabiliyor. Bilgiyi doğru kaynaktan almak ve uzman görüşüne başvurmak ise en güçlü adım oluyor.

Çocuklarda DEHB: Aileler için Yol Haritası

DEHB çocuklar arasında oldukça yaygın görülen bir durum. Özellikle okul çağındaki çocuklarda bu durum daha belirgin hale gelebiliyor. Ev ödevlerine odaklanamama, arkadaş ilişkilerinde zorluk, sık sık uyarı alma gibi sorunlar dikkat çekici olabiliyor.

Aileler için bu durum zaman zaman zorlayıcı olabilir. Ancak çocukta DEHB olduğunu bilmek, ona uygun destek sunmanın kapısını aralayabilir. Bu süreçte suçlayıcı değil destekleyici olmak çocuklarda DEHB’in dezavantajlarını azaltabilir. Günlük rutini belirlemek, net kurallar koymak ve olumlu davranışları pekiştirmek, aynı zamanda öğretmen ve uzmanlarla iş birliği yaparak çocuğun gelişimini takip etmek en ideali oluyor.

DEHB’in yalnızca neşeli ve hareketli insanlarda olduğunun düşünülmesi yanlış. Hatta bu duruma sahip olan pek çok kişi duygusal ve fiziksel olarak tükenmişlik hissine kapılarak enerji düşüklüğü ve motivasyon kaybıyla mücadele edebiliyor. Eğer benzer bir süreçte olduğunu düşünüyorsan, “Tükenmişlik Sendromu Nedir, Nasıl Olur?” isimli yazımıza göz atabilirsin.