Uzman Diyetisyen Ferda Koç Anlatıyor: Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı (ya da gluten enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi gerçekleştiren villus yapılarının bozulmasına neden olan ve dolayısıyla yiyeceklerdeki besin öğelerinin emilmesini engelleyen bir sindirim sistemi hastalığı olarak tanımlanıyor. Bu hastalık, doğal olarak ince bağırsakta harabiyet oluşturuyor.

Peki, çölyak hastalığı belirtileri nasıl görülüyor? Çölyak hastalığının çeşitleri neler? Çölyak hastalığının anlamını ve aranan tüm soruların yanıtlarını bu yazıda beraber inceliyoruz!

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin gluten adı verilen ve buğday, arpa, çavdar gibi besinlerde bulunan kompleks proteine karşı aşırı tepki göstermesi olarak biliniyor. Bu nedenle halk arasında un yiyememe hastalığı olarak da geçiyor. 

Gluten tüketimi ile ince bağırsakların iç yüzeyindeki villus adı verilen tüysü oluşumlar zarar görebiliyor. Villuslar hasar gördüğünde vitamin, mineral ve besin ögelerinin emilimi bozulabiliyor. Böylece yalnızca sindirim sistemi değil, tüm vücut sağlığı olumsuz etkilenebiliyor.

Uzmanın Notu: Çölyak hastalığı tanısı ve tedavisi için bireylerin kendi başına hareket etmemesi gerekiyor. Çölyak hastalığı şüphesi yaşıyorsan, mutlaka bir doktora veya beslenme uzmanına danışmanı öneriyorum.

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

Çölyak hastalığı sebebi nedir diye sorulduğunda ilk cevap genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkıyor. Ailesinde çölyak öyküsü bulunan kişilerde ise genetik yatkınlık ve çölyak geçmişi nedeniyle risk artıyor. Gluten içeren buğday, arpa ve çavdar tüketimi bağışıklık sistemini tetikleyerek hastalığın başlamasına neden olabiliyor.

Çölyak hastalığı nedir nasıl oluşur diye baktığımızda bu hastalık tamamen genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkıyor diyebiliriz. Bazı çalışmalara göre bağırsak florasının yapısı da çölyak hastalığının sebebi olarak değerlendirilebiliyor. Yani yalnızca genetik değil, beslenme ve çevresel koşullar da bu sürece etki edebiliyor.

Çölyak Hastalığının Türleri Nelerdir?

Çölyak kaç çeşittir sorusuna baktığımızda aslında çölyak hastalığı farklı dereceleri ve evreleri olan bir hastalık olarak karşımıza çıkıyor. Tıbbi kaynaklarda dört farklı formdan söz edilebiliyor:

• Klasik çölyak: Sindirim sistemi belirtilerinin yoğun olduğu formdur. Bağırsak harabiyeti gözlemleniyor ve emilim bozuklukları kan değerlerinde tespit edilebiliyor.
• Atipik çölyak: Sindirim dışında kansızlık ve kemik erimesi gibi bulgular görülebiliyor. Bu da çölyakta görülen vitamin ve mineral emilim bozukluğunun ilerlediğinin göstergesi oluyor. 
• Sessiz çölyak: Fiziksel veya gastrointestinal belirtiler görülmese de bağırsak hasarı gözlemleniyor.
• Potansiyel çölyak: Gluten tüketimi ile antikor testleri pozitif çıkabiliyor ama bağırsak hasarı gözlemlenmiyor.

Çölyak hastalığı nedir belirtileri nelerdir netleştirildikten sonra, bunların vücuttaki yansımalarını dikkate almak gerekiyor. Ardından bir gastroenterolog ile görüşerek doğru çölyak dereceleri belirleniyor. Doğru teşhis sayesinde uygun ve kişiye özgü tedavi edici beslenme modeli çölyak hastalığı evrelerine göre diyetisyen tarafından planlanıyor. 

Çölyak Hastalığı Belirtileri

Çölyak hastalığı belirtileri kişiye göre değişebiliyor. En sık görülen belirtiler şu şekilde sıralanabiliyor:

• Karın ağrısı ve şişkinlik
• İshal veya kabızlık
• Kilo kaybı
• Kronik yorgunluk
• Kansızlık
• Cilt döküntüleri
• Kemik ve eklem ağrıları

Bazı kişilerde belirti görülmeden de çölyak hastalığı ilerleyebiliyor. Bu nedenle risk grubundakilerin düzenli kontrol yaptırması oldukça fazla önemli. Ayrıca çocuklarda büyüme geriliği ve diş minesinde bozulma da görülebiliyor.

Yetişkinlerde ise kronik yorgunluğa ek olarak sinirlilik ve vitamin-mineral eksiklikleri dikkat çekebiliyor. Çölyak hastalığının zararları arasında uzun vadede emilim bozukluğu nedeniyle osteoporoz, infertilite ve bağırsak lenfoması gibi ciddi durumlar da bulunuyor.

Çölyak Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?

Çölyak hastalığı testi nedir sorusunda cevaplar genellikle kanda çölyak antikorlarına bakılarak veriliyor. Pozitif sonuç alındığında endoskopi ve bağırsak biyopsisi ile kesin tanı uzman doktor veya gastroenterologlar tarafından konuluyor. Bazı kişilerde ailede çölyak geçmişi olması durumunda genetik testler de eklenebiliyor.

Tanı sürecinde glutenin diyetten çıkarılmaması gerekiyor, aksi halde testler doğru sonuç vermeyebiliyor. Buna gluten challenge adı veriliyor ve vücudun tamamen glutene verdiği tepki üzerine çalışıyor.

Tanı konduktan sonra hastalığın evreleri ve dereceleri yine doktor tarafından belirleniyor. Beslenme tedavisi için diyetisyenlerle görüşmeler gerçekleştiriliyor. 

Çölyak Hastalığının Çözümü Nedir?

Çölyak hastalığı nedir ve belirtileri nelerdir sorusunun ardından en çok merak edilen konu tedavi oluyor. Günümüzde tek tedavi yöntemi ömür boyu glutensiz beslenme. Buğday, arpa, çavdar ve bunlardan üretilen unlu gıdalar tamamen diyetten çıkarılıyor. Kinoa, amaranth, karabuğday, mısır ve pirinç gibi doğal olarak glutensiz tahıllar diyet modeli içerisinde ve alternatif tariflerde kullanılabiliyor.

Gluten hassasiyeti nedir diye merak edenler için de aynı yaklaşım geçerli oluyor. Gluten içeren besinlerin tamamen çıkarılması glutenin sebep olduğu şüpheli semptomları kontrol altına almaya yardımcı olabiliyor.

Glutensiz beslenme ile ilgili detaylar için Uzman Diyetisyen Ferda Koç ile Glutensiz Beslenme ve Glutensiz Yiyecekler isimli yazıyı okuyabilirsin.

Çölyak Hastaları için Beslenme Önerileri

Çölyak hastaları için beslenme planı yalnızca gluten içermeyen ürünlerle sınırlı kalmıyor. Dengeli bir diyet planı oluşturmak, vitamin ve mineral eksikliklerini önlemek de önemli oluyor. İşte bazı öneriler:

• Paketli gıdaların etiketleri mutlaka okunuyor, glutensiz, gluten içermez, gluten free ibareleri kontrol ediliyor. 
• Dışarıda yemek yerken glutensiz menüler seçiliyor.
• Mutfakta ayrı kesme tahtası, tencere ve diğer mutfak ekipmanları kullanarak çapraz bulaşma riski önleniyor.
• Protein ve lif açısından zengin doğal besinler tercih ediliyor.
• Gerekirse B12, D vitamini ve demir gibi vitamin mineral eksikleri kan değerlerinde gözlendiğinde takviyeler almak için işin uzmanına danışılıyor.

Sağlıklı beslenme hakkında bilgi almak için Diyet ve Sağlıklı Beslenme sayfasına göz atabilirsin.

Uzmanın Notu: Bu öneriler çölyak hastalarının beslenmesi hakkında yalnızca genel bir bakış açısı sunuyor. Eğer çölyak şüpheniz varsa veya çölyak tanısı almış bir bireyseniz, doktorunuz ve diyetisyeninizin yönlendirmeleriyle en uygun tedavi edici beslenme programını planlayabilirsiniz.

Çölyak Hastalığı Hakkında Yanlış Bilinenler

Çölyak Hastalığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Son zamanlarda internet ve günlük hayatta karşılaştığımız çölyak hakkında en çok cevabı aranan soruları beraber yanıtlıyoruz.

Çölyak Hastalığı Nasıl Oluşur?

Genetik yatkınlığı olan kişilerde gluten tüketimi bağışıklık sistemini tetikleyerek bağırsaktaki villuslara zarar veriyor, bağırsak harabiyeti de emilim bozukluklarına ve çölyak hastalığına yol açıyor.

Çölyak Hastalığı Hangi Sağlık Sorunlarına Neden Olur?

Çölyak hastalığı belirtileri göz ardı edilir ve tedavi edilmezse kansızlık, kemik erimesi, infertilite dediğimiz kısırlık ve vitamin-mineral eksiklikleri görülebiliyor. Bu makro ve mikro besin öğelerindeki eksiklikler vücutta başka çeşitli hastalıklara da zemin hazırlamış oluyor.

Çölyak Hastalığı Sonradan Olur mu?

Evet, olur. Çölyak hastalığı nedir sonradan olur mu sorusunun cevabının altında genellikle genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birleşimi yatıyor. 

Çölyak ömür boyu glutensiz diyet uygulaması gerektiren bir emilim bozukluğu olarak biliniyor. Glutenden arındırılmış ancak besin içeriği ve kalitesi yüksek bir diyet programı ile çölyak yönetimi mümkün hale geliyor.

Çölyak hastalığı hakkında tüm detayları keşfettik. Şimdi FODMAP Diyeti Nedir ve Nasıl Uygulanır? isimli yazıma da mutlaka göz atmanı öneriyorum!